Geschreven door Marieke van der Burgt, gepubliceerd in Onze Hond december 2022.

Agressie naar mensen is een van de meest voorkomende problemen waarvoor hondeneigenaren hulp zoeken bij een gedragstherapeut. Veel bijtende honden worden herplaatst, geëuthanaseerd of ze leven in een soort van isolatie omdat ze weggehouden worden van omgevingen waar mensen zijn. Niet alleen voor de hond zijn er negatieve gevolgen. Ook voor de eigenaar kan een agressieve hond veel impact hebben op zijn leven, en dat van zijn gezin. Prettig en onbezorgd wandelen is vaak niet meer mogelijk met een hond die agressie kan vertonen naar mensen. Ook het uitnodigen van bezoek kan stressvol zijn, waardoor een sociaal isolement op de loer ligt. Dergelijk agressief gedrag is – op zijn zachtst gezegd – niet bepaald bevorderlijk voor de goede band tussen hond en eigenaar.

Dominant agressief?

Een veelvoorkomende misvatting is dat agressieve honden dominant zouden zijn. Het woord ‘dominant’ wordt vaak gebruikt omdat we denken dat de hond agressie inzet om hoger op te komen in de roedel, of om de baas te worden. Meestal speelt dominantie echter geen rol als oorzaak voor agressie naar mensen. Een van de voorwaarden om dominantie als oorzaak te benoemen is dat de hond een relatie moet hebben met de persoon waar hij agressief naar is. Meestal zijn dit dan ook eigen gezinsleden. Als een hond agressie vertoont naar onbekenden heeft dit niets te maken met dominantie; de hond kent de persoon namelijk nog niet en heeft geen relatie met de persoon. Een hond die agressie vertoont naar een bezoeker of naar de dierenarts is dus niet dominant agressief. Was de hond agressief naar een gezinslid? Dan is er een mogelijkheid dat een verstoorde dominantierelatie meespeelt, maar onderzoek toont aan dat in de meeste gevallen de agressie te maken heeft met angst of onzekerheid, óók bij bezitterige honden.

Voorkom dat dreigen bijten wordt

Veel mensen vinden hun hond pas ‘agressief’ als hij gaat vechten of bijten. Maar voorafgaand aan vechten of bijten zijn er vrijwel altijd signalen, bijvoorbeeld van spanning of dreiggedrag. Het is dan ook belangrijk voor jou en je omgeving – en in het belang van de hond – dat jij leert herkennen wanneer je hond spanning en stress heeft. Veelvoorkomende signalen van stress zijn gapen, bek aflikken of voorpootje heffen. De hond kan ook rusteloos heen en weer lopen of juist verstijfd zitten/liggen, of zijn kop van de persoon wegdraaien.

Agressie bij honden kun je onderverdelen in dreiggedrag en bijtgedrag. Veel honden vertonen dreiggedrag voordat ze overgaan tot bijten. Dreiggedrag is dus bedoeld als een waarschuwing. Onder dreiggedrag vallen onder andere fixeren (de persoon strak aankijken), grommen en tanden tonen. Het is ontzettend belangrijk om dreiggedrag serieus te nemen. Wanneer je merkt dat een hond gespannen is of zelfs dreigt, is het zaak om te voorkomen dat de opgebouwde stress ontaardt in bijten. De enige goede oplossing is om de hond direct uit de stressvolle situatie te halen. Dit is ook de juiste manier bij een daadwerkelijk bijtincident. Wanneer een hond hoog in de opwinding zit, is de kans aanwezig dat hij nogmaals bijt. Je kunt een hond uit een stressvolle situatie halen door hem alleen achter te laten, of hem door iemand die hij vertrouwt weg te laten lokken uit de situatie, bijvoorbeeld met een beloning of een speeltje. Veel honden zijn na het inzetten van dreiggedrag of bijtgedrag een tijdje van slag. Het is dus van belang om de hond echt de tijd te geven om tot rust te komen.

Leren dat het werkt

Honden zijn intelligente dieren. Ze leren gemakkelijk en snel. Bij elke vorm van agressie spelen leerprincipes – de manier waarop een hond iets leert – een grote rol in de ontwikkeling van het gedrag. Zo kan een hond leren dat dreigen of bijten succesvol is, omdat mensen afstand nemen of hun hand wegtrekken. Hij kan ook leren dat het dreiggedrag niet toereikend is, omdat de persoon bijvoorbeeld niet luistert naar zijn gegrom en geen afstand neemt. Hierdoor kan de hond zich genoodzaakt voelen om te bijten. Hij kan ook onzekerder en daardoor agressiever worden als hij gecorrigeerd wordt door zijn eigenaar. Door deze aanpak kan agressie naar gezinsleden escaleren. De manier waarop een eigenaar reageert kan een grote rol spelen in hoe de agressie naar mensen zich verder ontwikkelt.

De-escalatie in plaats van escalatie

Handhavers en hulpverleners weten dat conflicten die escaleren weer milder kunnen worden door bepaalde manieren van handelen. Dit wordt ook wel de-escalatie genoemd. Zo is bijvoorbeeld bekend dat een hard optreden van de Mobiele Eenheid de kans vergroot op onrust, en agressie kan opwekken bij de betrokken personen of omstanders. Ook bij honden die agressie tonen naar mensen is het belangrijk om te kijken hoe je op dat moment reageert en hoe je kunt zorgen dat de spanning of de agressie niet verergert of stopt.

Natuurlijk zijn er voorbeelden waar een bestraffing van de eigenaar, de eerste keer dat een (jonge) hond agressief is, het gedrag van de hond blijvend stopt. Als honden echter een gewoonte hebben ontwikkeld om agressie te tonen naar de eigenaar, het bezoek, of de passanten buitenshuis, zien we vaak dat eigenaren al meerdere keren hebben gestraft, en dat het probleemgedrag toch verergerd is. Wanneer een hond met agressie reageert, is zelf reageren met agressie alsof je ‘olie op het vuur gooit’. Als jij overgaat tot fysieke straf leert de hond vaak juist dat hij zich moet verdedigen en wordt hij daar steeds beter in. Of hij leert dat de situatie met visite inderdaad erg onveilig is.

Wanneer een hond spanning opbouwt, fixeert, gromt of uitvalt is het dus belangrijk om te de-escaleren. Is de situatie serieus? Wees niet bang om weg te lopen bij een bezitterige hond en hem weg te lokken uit de situatie met lekkers. Dit is stap 1 om escalatie te voorkomen, om te voorkomen dat de hond van dreiggedrag naar bijtgedrag overgaat en daarvan leert. Een plan van aanpak voor de toekomst kan later gemaakt worden.

Voorkomen is beter dan…

Voorkomen van bijtgedrag kan door verschillende maatregelen te nemen. Denk aan afstand nemen tot fietsers en passanten, zorgen dat mensen je hond niet aaien, of je hond aangelijnd houden bij visite. Voorkomen voelt vaak als een simpel advies, maar is essentieel om verdere escalatie te voorkomen en de hond niet te laten oefenen; immers elke keer als een eigenaar zijn hond in de situatie met agressie laat komen, leert de hond hiervan.

Soms zijn er trouwens situaties waarin we ervoor kiezen om dreigen toe te staan. Een gedragstherapeut kan dit adviseren bij specifieke vormen van agressie. Bijvoorbeeld als communicatie voor de hond belangrijk is, en hij voor zijn gevoel controle over de situatie kan houden. Het is dan natuurlijk wel belangrijk dat dit veilig kan.

Omslachtig of krachtig?

De-escalatie zegt iets over hoe je met het moment omgaat. Voorkomen en weglokken uit de situatie voelt voor veel mensen omslachtig, maar is juist krachtig. De hond komt uit de modus van de agressie en je voorkomt dat het misloopt.

Na zo’n acute agressieve situatie is het belangrijk om naar de lange termijn te kijken; hoe kan ik dit in de toekomst helemaal voorkomen en hertrainen? Een gedragsanalyse door een gedragstherapeut zorgt voor inzicht in de oorzaken, beeld op een realistisch resultaat en een training die gericht is op veiligheid. De situatie waarin de hond agressie vertoont en de diagnose die daarbij hoort, bepaalt mede het plan van aanpak.

Agressie naar onbekende mensen

Als je weet dat jouw hond zich in bepaalde situaties niet op zijn gemak voelt en agressie kan vertonen, zorg er dan voor dat onbekenden je hond niet kunnen aaien. Houd afstand tot passanten buitenshuis en houd je hond aan een korte lijn. Vaak kan een grote hond aan een tuig je sneller omvertrekken dan een hond aan een halsband.

Is je hond onrustig als er visite komt, leer hem dan op zijn plek te gaan liggen en laat de onbekende mensen niet naar de hond toegaan. Je kunt een bench of traphekje gebruiken, of de hond aanlijnen en bij je houden.

Is je hond op straat onvriendelijk naar mensen, voorkom dan dat hij aangehaald wordt. Sommige honden kunnen weer leren vertrouwen te krijgen in contact met onbekende personen. Bij andere honden moet je accepteren dat ze geen behoefte hebben aan contact met onbekenden. Het is normaal voor waakhondenrassen om vriendelijk te zijn naar bekende personen, maar neutraal tot onvriendelijk naar onbekend bezoek op het eigen terrein. Het achterhalen van de oorzaken van agressie kan helpen om de juiste trainingsdoelen te formuleren en veiligheid te waarborgen.

Agressie naar gezinsleden bij aanraking

Er zijn honden die bij lichamelijk contact weerstand tonen of zelfs door te happen en bijten proberen de aanraking te beëindigen. Aaien is vaak geen probleem, maar als de hond opgetild moet worden, het tuig aan moet, je de poten wilt afdrogen of de nagels knippen, wordt het lastig. Vaak zien we dat dit als pup al zichtbaar was en dat het erger wordt door dwang of correctie.

Ga geen gevecht aan om lichamelijke handelingen af te dwingen; probeer eerst of de hond af te leiden is met lekkers. Het omdoen van het tuig voor de dagelijkse wandelingen en het afdrogen erna worden zo een stuk leuker voor baas en hond.

Wanneer een hond echt bijt bij het nagels knippen of optillen is het stapsgewijs aanleren van een muilkorf een aanrader. Fysieke handelingen zijn voor veel honden onprettig en door middel van training kun je de tolerantie van je hond vergroten.

Samengevat

Agressie naar mensen start vaak op jonge leeftijd en naarmate de hond het vaker ‘oefent’ verergert het. Als eigenaar is het zaak om in een situatie van agressie te de-escaleren en geen conflict aan te gaan met je hond. Zowel dreiggedrag als bijtgedrag zijn gedragingen om serieus te nemen. Het is nooit te laat om een gedragstherapeut in te schakelen voor hulp bij agressief gedrag. Het te behalen resultaat kan wel groter zijn wanneer de hond niet zoveel leerervaringen heeft.

Eerste hulp voor honden die agressie vertonen naar mensen